โรค CCAD คืออะไร?
CCAD คือโรคไซนัสอักเสบเรื้อรังชนิดที่มีริดสีดวงจมูก (CRSwNP) รูปแบบหนึ่งที่เพิ่งได้รับการยอมรับทางการแพทย์ ลองนึกภาพว่านี่คือปัญหาไซนัสที่มีสาเหตุโดยตรงจากปฏิกิริยาภูมิแพ้ต่อสิ่งที่ท่านหายใจเข้าไป เช่น ไรฝุ่น เกสรดอกไม้ หรือเชื้อรา สิ่งที่ทำให้ CCAD มีความพิเศษคือ ตำแหน่ง ที่ปัญหาเริ่มต้นขึ้น โดยจะเริ่มที่ "โพรงจมูกส่วนกลาง" หรือไส้กรองจมูกอันกลาง (middle turbinate) ซึ่งแตกต่างจากปัญหาไซนัสชนิดอื่นๆ ที่อาจเริ่มในบริเวณอื่น ในโรค CCAD สภาวะภูมิแพ้ของท่านไม่ใช่แค่ทำให้อาการแย่ลงเท่านั้น แต่ยังเป็นตัวกระตุ้นที่ทำให้เกิดปัญหาทั้งหมดตั้งแต่แรก
CCAD เกิดขึ้นได้อย่างไร?
การเกิดโรค CCAD เป็นกระบวนการที่มีเหตุผลและเป็นขั้นเป็นตอน ดังนี้:
การสัมผัสสารก่อภูมิแพ้: เมื่อท่านหายใจ สารก่อภูมิแพ้ขนาดเล็กจะตกลงบนพื้นผิวบริเวณส่วนกลางของจมูก (บริเวณที่รวมถึงกระดูกเทอร์บิเนตส่วนกลางและส่วนบน)
ปฏิกิริยาภูมิแพ้เฉพาะที่: ในผู้ที่เป็นโรคภูมิแพ้ อนุภาคเหล่านี้จะกระตุ้นให้เกิดปฏิกิริยาภูมิแพ้ที่รุนแรงเฉพาะที่บริเวณเยื่อบุจมูก ปฏิกิริยานี้เกี่ยวข้องกับระบบภูมิคุ้มกันของท่านที่สร้างสารที่เรียกว่า IgE
การบวมและริดสีดวงจมูก: เมื่อเวลาผ่านไป การอักเสบอย่างต่อเนื่องนี้ทำให้เยื่อบุในโพรงจมูกส่วนกลางบวม อ่อนนุ่ม และกลายเป็นติ่งเนื้อนิ่มคล้ายพวงองุ่น
การอุดตันของไซนัส: เมื่อเนื้อบวมใสเหล่านี้ใหญ่ขึ้นก็จะสามารถกลายเป็นริดสีดวงจมูก และจะไปอุดกั้นทางระบายของไซนัสของท่าน การอุดตันนี้จะขังน้ำมูกไว้และนำไปสู่การอักเสบและความดันในโพรงไซนัสตามมา ซึ่งเป็นสาเหตุที่ในที่สุดแล้ว CCAD สามารถจัดเป็นโรคไซนัสอักเสบเรื้อรังชนิดหนึ่งได้
อาการของ CCAD เป็นอย่างไร?
ผู้ป่วย CCAD มักจะมีอาการผสมผสานระหว่างอาการภูมิแพ้และการอุดตัน:
อาการภูมิแพ้ที่รุนแรง: สัญญาณแรกมักเป็นอาการภูมิแพ้แบบคลาสสิก เช่น จามบ่อย คันจมูกมาก และมีน้ำมูกใสๆ ไหล
การอุดตันที่แย่ลง: เมื่อริดสีดวงจมูกโตขึ้น อาการหลักจะกลายเป็นอาการคัดจมูกหรือแน่นจมูกที่เกิดขึ้นอย่างต่อเนื่องและไม่ดีขึ้นด้วยยาแก้แพ้ทั่วไป
การรับกลิ่น: การรับกลิ่นของท่านอาจได้รับผลกระทบ แต่มักจะไม่รุนแรงเท่ากับริดสีดวงจมูกชนิดอื่นๆ การสูญเสียการรับกลิ่นใดๆ มักเกิดจากการอุดตันทางกายภาพมากกว่าความเสียหายของเส้นประสาท
ใครบ้างที่เป็น CCAD?
ลักษณะเฉพาะของผู้ป่วย CCAD มีลักษณะเฉพาะที่ช่วยให้แพทย์สามารถวินิจฉัยได้:
ความเชื่อมโยงที่ชัดเจนกับโรคภูมิแพ้: ผู้ป่วย CCAD เกือบทั้งหมดได้รับการยืนยันว่าเป็นโรคภูมิแพ้ต่อสารที่สูดดมเข้าไป
อัตราการเป็นโรคหืดต่ำ: นี่เป็นลักษณะสำคัญ ซึ่งแตกต่างจากริดสีดวงจมูกชนิดรุนแรงอื่นๆ ที่มักมีความเชื่อมโยงอย่างมากกับโรคหืด แต่ผู้ป่วย CCAD ส่วนใหญ่
ไม่ได้ เป็นโรคหืด ลักษณะเฉพาะนี้มักถูกเรียกว่า "เป็นภูมิแพ้แต่ไม่เป็นหืด"
เริ่มเป็นเมื่ออายุน้อย: CCAD มักจะเริ่มส่งผลกระทบต่อผู้คนตั้งแต่อายุยังน้อย บางครั้งอาการอาจเริ่มต้นก่อนอายุ 20 ปี
แพทย์จะวินิจฉัย CCAD ได้อย่างไร?
การวินิจฉัย CCAD เกี่ยวข้องกับการรวบรวมข้อมูลจาก 4 ส่วนสำคัญ:
ประวัติทางการแพทย์ของท่าน: แพทย์จะซักถามเกี่ยวกับอาการของท่าน โดยเฉพาะประวัติการจาม คันจมูก น้ำมูกไหล และอาการคัดจมูก
การส่องกล้องตรวจในโพรงจมูก (Nasal Endoscopy): นี่เป็นขั้นตอนการวินิจฉัยที่สำคัญที่สุด แพทย์จะใช้กล้องขนาดเล็กส่องเข้าไปในจมูกของท่าน ในผู้ป่วย CCAD แพทย์จะเห็นการบวมของไส้กรองอันกลางที่มีลักษณะเฉพาะ
CT Scan: ซีทีสแกนจะให้ลักษณะคลาสสิกของ CCAD คือการบวมของเนื้อเยื่ออ่อนที่จำกัดอยู่บริเวณส่วนกลางของจมูก ในขณะที่ไซนัสส่วนนอกยังคงโปร่งและมีอากาศอยู่เต็ม บางครั้งเรียกลักษณะนี้ว่า "black halo sign"
การทดสอบภูมิแพ้: การทดสอบภูมิแพ้เพื่อยืนยัน (ทั้งการทดสอบทางผิวหนังหรือการตรวจเลือด) เป็นสิ่งจำเป็นเพื่อระบุสารก่อภูมิแพ้ที่กระตุ้นอาการของท่าน
CCAD รักษาได้อย่างไร?
แผนการรักษาที่ดีที่สุดสำหรับ CCAD จะต้องจัดการทั้งการอุดตันทางกายภาพและโรคภูมิแพ้ที่เป็นต้นเหตุโดยการรักษาด้วยยาและการผ่าตัด
1. การรักษาด้วยยา (เพื่อควบคุมโรคภูมิแพ้)
การดูแลเบื้องต้น: การใช้ยาพ่นจมูกสเตียรอยด์ (INCS) ทุกวันและการล้างจมูกด้วยน้ำเกลือ ยาพ่นจะช่วยลดการอักเสบและการล้างจมูกจะช่วยชะล้างน้ำมูกและสารก่อภูมิแพ้ออกไป
วัคซีนภูมิแพ้: เนื่องจาก CCAD เป็นโรคภูมิแพ้ วัคซีนภูมิแพ้จึงเป็นส่วนสำคัญของการรักษาระยะยาว ซึ่งอาจเป็นการฉีดวัคซีนภูมิแพ้หรือยาอมใต้ลิ้น วิธีนี้เป็นการรักษาเพียงวิธีเดียวที่มุ่งเป้าไปที่ต้นตอของโรคภูมิแพ้โดยการฝึกระบบภูมิคุ้มกันของท่านให้ทนต่อสารก่อภูมิแพ้ได้ งานวิจัยพบว่าผู้ป่วยที่ได้รับ AIT หลังการผ่าตัดมีอัตราการกลับมาเป็นซ้ำของริดสีดวงจมูกต่ำกว่ามาก และต้องการใช้ยาน้อยลงในระยะยาว
2. การรักษาด้วยการผ่าตัด (เพื่อแก้ไขการอุดตัน)
เมื่อใดที่ต้องผ่าตัด? การผ่าตัดไซนัสผ่านกล้องเอ็นโดสโคป (ESS) จะได้รับการแนะนำเมื่อริดสีดวงจมูกมีขนาดใหญ่ ทำให้เกิดการอุดตันจนมีผลต่อคุณภาพชีวิตเช่นการนอน การทำงาน
เป้าหมายของการผ่าตัด: เป้าหมายคือการนำเนื้อเยื่อริดสีดวงจมูกที่อุดตันออกจากโพรงจมูกส่วนกลาง ซึ่งจะช่วยให้หายใจได้ดีขึ้นในทันที และที่สำคัญไม่แพ้กันคือการเปิดช่องจมูกเพื่อให้ยาพ่นสเตียรอยด์และการล้างจมูกประจำวันของท่านสามารถเข้าถึงบริเวณที่ต้องการได้อย่างมีประสิทธิภาพ
การผ่าตัดไม่ได้เป็นการรักษาให้หายขาด แต่เป็นการ "รีเซ็ต" ที่ช่วยให้การรักษาด้วยยามีประสิทธิภาพมากขึ้น การผสมผสานระหว่างการผ่าตัดเพื่อแก้ไขการอุดตันและ AIT เพื่อควบคุมโรคภูมิแพ้จะทำให้ผู้ป่วยมีโอกาสประสบความสำเร็จในการรักษาระยะยาวได้ดีที่สุด
สรุปใจความสำคัญ
CCAD เป็นภาวะไซนัสเรื้อรังที่ซึ่งมีสาเหตุจากโรคภูมิแพ้
วินิจฉัยได้จากอาการภูมิแพ้ที่เป็นลักษณะเฉพาะ, อัตราการเป็นโรคหืดต่ำ, และผลการตรวจที่จำเพาะจากการส่องกล้องในจมูกและซีทีสแกน
การผ่าตัดมักจำเป็นเพื่อนำริดสีดวงจมูกที่อุดตันออก แต่ต้องทำร่วมกับการรักษาด้วยยาระยะยาว (โดยเฉพาะวัคซีนภูมิแพ้) เพื่อควบคุมโรคภูมิแพ้ที่เป็นต้นเหตุและป้องกันการกลับมาเป็นซ้ำ
การทำความเข้าใจภาวะของท่านจะทำให้แผนการรักษามีประสิทธิภาพสูงสุด
ผศ.นพ.วิรัช จิตสุทธิภากร