เมื่อพูดถึง "ไซนัสอักเสบ" คนส่วนใหญ่มักจะนึกถึงอาการคัดจมูก น้ำมูกข้น ปวดบริเวณใบหน้าหรือศีรษะ ซึ่งโดยมากมีสาเหตุมาจากการติดเชื้อแบคทีเรียหรือไวรัสตามหลังอาการหวัด แต่ในความเป็นจริงแล้ว ยังมีอีกหนึ่งสาเหตุสำคัญที่มักถูกมองข้ามและวินิจฉัยได้ยากกว่า นั่นคือ "ไซนัสอักเสบจากก้อนเชื้อรา"

เชื้อราเข้ามาในจมูกเราได้อย่างไร...

เชื้อรานั้นมีอยู่ทั่วไปตั้งแต่ในดิน ในอากาศ ไปจนถึงในบ้านที่อับชื้น เราอาจเคยเห็นมันขึ้นบนขนมปัง หรือในสิ่งแวดล้อมที่ชื้น มืด อุณหภูมิค่อนข้างเย็นๆหน่อย ในทุกๆ วันเราหายใจเอาสปอร์ของเชื้อราเข้าไปนับพันนับหมื่นสปอร์โดยไม่รู้ตัว แต่โดยปกติแล้ว ระบบภูมิคุ้มกันที่แข็งแรงของร่างกายจะสามารถกำจัดมันออกไปได้โดยไม่ก่อให้เกิดปัญหาใดๆ

แล้วเมื่อไหร่ที่เชื้อราเหล่านี้จะกลายเป็นปัญหา? คำตอบคือ เมื่อมี "สภาวะที่เหมาะสม" บางอย่างเกิดขึ้นภายในโพรงไซนัสของเรา ทำให้สปอร์ของเชื้อราที่หลุดรอดเข้าไปสามารถปักหลักและเจริญเติบโตขึ้นได้

ก้อนเชื้อรา (Fungal Ball) เป็นรูปแบบของไซนัสอักเสบจากเชื้อราที่พบได้บ่อยที่สุดในคนที่มีสุขภาพแข็งแรงดี ภาวะนี้เกิดขึ้นเมื่อสปอร์ของเชื้อราเข้าไปในโพรงไซนัส (โดยเฉพาะไซนัสข้างแก้ม หรือ Maxillary Sinus) แล้วทางระบายของไซนัสนั้นเกิดการอุดตัน ทำให้ไม่มีอากาศถ่ายเท มีความอับชื้นสูง กลายเป็นสภาวะแวดล้อมที่สมบูรณ์แบบให้เชื้อราเจริญเติบโต เมื่อเวลาผ่านไป เชื้อราจะค่อยๆ รวมตัวกันเป็นก้อนลักษณะคล้ายดินเหนียวหรือชีสเก่าๆ อัดแน่นอยู่เต็มโพรงไซนัส

สิ่งที่ทำให้การวินิจฉัยยากคือ ก้อนเชื้อรานี้ไม่ได้ "ลุกลาม" เข้าไปในเนื้อเยื่อโดยรอบ มันเป็นเพียงการสะสมตัวของเชื้อราที่ตายแล้วและที่ยังมีชีวิตอยู่ปะปนกัน ทำให้เกิดการอักเสบแบบน้อยๆ และต่อเนื่องเป็นระยะเวลานาน ผู้ป่วยจึงมักมีอาการที่ไม่ชัดเจนและไม่รุนแรงเท่าไซนัสอักเสบจากแบคทีเรียทั่วไป เช่น

• ปวดศีรษะแบบตื้อๆ หน่วงๆ ที่บอกตำแหน่งชัดเจนไม่ได้

• ปวดบริเวณใบหน้าหรือโหนกแก้ม เป็นๆ หายๆ กินยาแก้ปวดก็ทุเลาไปพักหนึ่งแล้วก็กลับมาเป็นอีก

• รู้สึกว่าลมหายใจมีกลิ่นเหม็น ทั้งที่ดูแลสุขภาพช่องปากเป็นอย่างดี

• คัดจมูกข้างเดียวเรื้อรัง หรือมีน้ำมูกข้นๆ ไหลลงคอเป็นบางครั้ง

• บางรายอาจไม่มีอาการใดๆ เลย แต่ตรวจพบโดยบังเอิญจากการเอกซเรย์คอมพิวเตอร์ (CT Scan) ด้วยเหตุผลอื่น

ด้วยอาการที่ไม่จำเพาะเจาะจงนี้เอง ทำให้ผู้ป่วยจำนวนมากมีอาการปวดเรื้อรังมานานหลายปี หรือได้รับการรักษาว่าเป็นไซนัสอักเสบจากแบคทีเรียซ้ำแล้วซ้ำเล่าแต่ก็ไม่หายขาด จนกระทั่งแพทย์สงสัยและส่งตรวจด้วย CT Scan จึงจะพบลักษณะเฉพาะของก้อนเชื้อราที่อัดแน่นอยู่ในโพรงไซนัส

ราลุกลาม (Invasive Fungal Rhinosinusitis): ภาวะฉุกเฉินที่อันตรายถึงชีวิต

แม้ว่าก้อนเชื้อราโดยทั่วไปจะไม่เป็นอันตรายถึงชีวิต แต่สถานการณ์จะเปลี่ยนไปโดยสิ้นเชิงหากเชื้อรานั้นเกิดขึ้นในผู้ป่วยที่ "ภูมิคุ้มกันบกพร่อง" อย่างรุนแรง ในกรณีนี้ เชื้อราจะไม่เพียงแค่เจริญเติบโตเป็นก้อนอยู่เฉยๆ แต่จะกลายสภาพเป็น "ราลุกลาม" (Invasive Fungal Rhinosinusitis, IFRS) ซึ่งถือเป็นภาวะเร่งด่วนทางการแพทย์ที่ต้องได้รับการรักษา

กลุ่มผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงสูง ได้แก่:

• ผู้ป่วยโรคเบาหวานที่ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดไม่ได้

• ผู้ป่วยมะเร็งต่อมน้ำเหลือง หรือมะเร็งเม็ดเลือดขาวที่ได้รับยาเคมีบำบัด

• ผู้ป่วยที่ได้รับการปลูกถ่ายอวัยวะและต้องกินยากดภูมิคุ้มกัน

เมื่อภูมิคุ้มกันของร่างกายอ่อนแอลง เชื้อราจะสามารถแทรกซึมและทำลายเนื้อเยื่อต่างๆ ได้อย่างรวดเร็ว มันสามารถลุกลามจากโพรงไซนัสเข้าไปยังเบ้าตา ทำให้ตาบวม ตามัว หรือตาบอดถาวร และที่อันตรายที่สุดคือการลุกลามเข้าสู่สมอง ซึ่งอาจทำให้เสียชีวิตได้อย่างรวดเร็ว

การรักษาภาวะราลุกลามนั้นยากและซับซ้อน ต้องอาศัยการผ่าตัดอย่างเร่งด่วนเพื่อขจัดเนื้อเยื่อที่ติดเชื้อและตายแล้วออกให้มากที่สุด ซึ่งมักจะเป็นการผ่าตัดใหญ่และอาจต้องทำซ้ำหลายครั้ง ร่วมกับการให้ยาฆ่าเชื้อราชนิดฉีดเข้าเส้นเลือดในปริมาณสูง ซึ่งยาตัวหลักอย่าง Amphotericin B นั้นมีผลข้างเคียงที่รุนแรงมาก โดยเฉพาะความเป็นพิษต่อไต แม้ปัจจุบันจะมียารุ่นใหม่ (Liposomal Amphotericin B) ที่มีผลข้างเคียงน้อยกว่า แต่ก็มีราคาสูงมาก ด้วยความรุนแรงของโรคและอุปสรรคในการรักษา ทำให้อัตราการเสียชีวิตจากภาวะนี้ยังคงค่อนข้างสูง