ผมจะอธิบายให้เห็นภาพรวมตั้งแต่สาเหตุ ข้อดี-ข้อเสีย และคำถามที่ควรถามหมอเพิ่มเติม
สิ่งสำคัญที่สุดที่ต้องเข้าใจคือ การผ่าตัดไม่ได้ทำให้โรคภูมิแพ้หายไป เนื่องจากโรคภูมิแพ้เป็นภาวะที่ร่างกายมีปฏิกิริยาไวต่อสารก่อภูมิแพ้ (เช่น ไรฝุ่น เกสรดอกไม้) ซึ่งเป็นเรื่องของระบบภูมิคุ้มกัน แต่การผ่าตัดจะเข้ามาช่วยแก้ปัญหาภายในโพรงจมูกและไซนัส ที่อาจจะเกิดหรือไม่ได้เกิดจากภูมิแพ้ แต่เกี่ยวพันกับโรคแล้วทำให้คุณภาพชีวิตแย่ลง เช่น
เยื่อบุจมูกบวมโตเรื้อรัง (Turbinate Hypertrophy): เมื่อเป็นภูมิแพ้นานๆ เยื่อบุจมูกจะบวมโตจนอุดทางเดินหายใจ ทำให้คัดจมูกตลอดเวลา หายใจไม่สะดวก แม้จะพ่นยาแล้วก็ตาม
ผนังกั้นช่องจมูกคด (Deviated Nasal Septum): บางคนมีผนังกั้นจมูกคดแต่กำเนิด เมื่อร่วมกับอาการภูมิแพ้ที่ทำให้เยื่อบุจมูกบวม จะยิ่งทำให้อาการคัดจมูกรุนแรงขึ้นมากในข้างที่คด
บางรายมีอาการน้ำมูกออกเยอะเมื่อมีการสัมผัสสารก่อภูมิแพ้ จะเหมาะสมกับการจี้เส้นประสาทที่กระตุ้นการสร้างน้ำมูก เพื่อลดการสร้างน้ำมูกส่วนเกินเมื่อจมูกถูกกระตุ้น
จะเห็นว่าการผ่าตัดเพื่อแก้ไขปัญหาเหล่านี้ ไม่ใช่การผ่าตัดเพื่อรักษาระบบภูมิคุ้มกัน
การผ่าตัดลดขนาดเยื่อบุจมูกเทอร์บิเนตอันล่าง ผมชอบเรียกว่าการผ่าลดขนาดของไส้กรองจมูก (Inferior Turbinate Reduction): ใช้ความร้อนจากคลื่นวิทยุ (RF) หรือเลเซอร์ ไปจี้เพื่อลดขนาดเยื่อบุจมูกที่บวมโต ทำให้ช่องจมูกโล่งขึ้น หรือเป็นการผ่าตัดเพื่อลดขนาดของไส้กรองจมูกโดยเฉือนเอาเนื้อจมูกออกไปครึ่งหนึ่งแล้วเอากระดูกแกนของไส้กรองออกด้วย
การผ่าตัดแก้ไขผนังกั้นช่องจมูก (Endoscopic septoplasty): เป็นการผ่าตัดเพื่อทำให้ผนังกั้นช่องจมูกตรงขึ้น มักทำร่วมกับการลดขนาดเยื่อบุจมูก
การผ่าตัดเพื่อจี้ตัดเส้นประสาท Posterior nasal nerve หรือ Vidian nerve.
ข้อดี (Pros)
✅ หายใจโล่งขึ้นอย่างชัดเจน: เป็นข้อดีหลักที่เห็นผลได้เร็วที่สุด ช่วยลดอาการคัดจมูกเรื้อรัง
✅ คุณภาพชีวิตดีขึ้น: นอนหลับได้สนิทขึ้น ไม่ตื่นกลางดึกเพราะหายใจไม่ออก ออกกำลังกายได้ดีขึ้น
✅ ลดการใช้ยา: อาจลดปริมาณการใช้ยาพ่นจมูกหรือยารับประทานลงได้
✅ ลดความถี่ของไซนัสอักเสบ: หากผ่าตัดเพื่อเปิดโพรงไซนัส จะช่วยลดการติดเชื้อซ้ำซ้อนได้
ข้อเสียและความเสี่ยง (Cons & Risks)
❌ ไม่ได้รักษาที่ต้นเหตุ: หลังผ่าตัด คุณยังคงเป็นโรคภูมิแพ้อยู่ หากไม่ดูแลตัวเอง อาการบวมอาจกลับมาได้อีก
❌ ความเสี่ยงทั่วไปจากการผ่าตัด: เช่น เลือดออก, การติดเชื้อ, ผลข้างเคียงจากยาสลบ
❌ มีระยะเวลาพักฟื้น: ต้องหยุดงาน/เรียน และต้องดูแลแผลในโพรงจมูก เช่น การล้างจมูก
❌ มีค่าใช้จ่าย: ทั้งค่าผ่าตัด ค่ายา และค่าติดตามผล
ถามตัวเอง:
อาการที่เป็นอยู่รบกวนชีวิตประจำวันมากแค่ไหน? (เช่น นอนไม่ได้ใช่หรือไม่, ทำงานไม่มีสมาธิ, ออกกำลังกายไม่ได้)
ได้ลองรักษาด้วยยาอย่างเต็มที่แล้วหรือยัง? (เช่น ใช้ยาพ่นจมูกสเตียรอยด์สม่ำเสมอทุกวัน, ล้างจมูกเป็นประจำ, ทานยาแก้แพ้)
ผลการรักษาด้วยยาเป็นอย่างไร? ยาช่วยได้บ้างไหม หรือแทบไม่เห็นผลเลย?
พร้อมสำหรับค่าใช้จ่ายและระยะเวลาพักฟื้นหรือไม่?
เคยเจาะเลือดตรวจภูมิแพ้ และได้พยายามหลีกเลี่ยงสารก่อภูมิแพ้แล้วหรือยัง
ถามหมอ:
การผ่าตัดที่หมอแนะนำคือวิธีอะไร และทำไมถึงเลือกวิธีนี้ให้ผม/ดิฉัน?
เป้าหมายหลักของการผ่าตัดครั้งนี้คืออะไร? (เช่น เพื่อให้หายใจโล่งขึ้น หรือเพื่อลดน้ำมูก หรือลดทั้งคู่)
โอกาสสำเร็จมีมากน้อยแค่ไหน และคาดหวังผลลัพธ์ที่ดีขึ้นได้กี่เปอร์เซ็นต์?
ความเสี่ยงและภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้นมีอะไรบ้าง?
การพักฟื้นต้องทำอะไรบ้าง? ต้องหยุดงานกี่วัน และต้องดูแลตัวเองหลังผ่าตัดอย่างไร?
ถ้าตัดสินใจ "ไม่ผ่าตัด" ผลในระยะยาวจะเป็นอย่างไร? อาการจะแย่ลงไหม?
หลังผ่าตัดแล้ว ผม/ดิฉันยังต้องใช้ยาภูมิแพ้หรือล้างจมูกอยู่หรือไม่? (คำตอบส่วนใหญ่คือ "ยังต้องทำอยู่" เพื่อควบคุมอาการภูมิแพ้ไม่ให้กลับมาเป็นซ้ำ)
มีทางเลือกอื่นที่ยังไม่ได้ลองหรือไม่?
ผ่าตัดอาจเป็นทางเลือกที่ดี ถ้า... คุณมีปัญหาเชิงโครงสร้างที่ชัดเจน (เช่น เยื่อบุจมูกบวมมาก, ผนังกั้นจมูกคด) และอาการเหล่านั้นรบกวนชีวิตประจำวันอย่างรุนแรง หลังจากได้ลองรักษาด้วยยาอย่างเต็มที่แล้วแต่ไม่ดีขึ้น
อาจยังไม่จำเป็นต้องผ่าตัด ถ้า... อาการของคุณยังตอบสนองต่อยาได้ดี หรือยังไม่ได้ลองรักษาด้วยยาและควบคุมสิ่งแวดล้อมอย่างสม่ำเสมอและจริงจัง
ผศ.นพ.วิรัช จิตสุทธิภากร