หลังจากผ่าตัดไซนัสผ่านกล้องไปแล้ว ทำไมอาการต่างๆ เช่น คัดจมูก น้ำมูกไหล หรือปวดโพรงจมูก ถึงยังกลับมาเป็นได้อีก คำตอบคือ การผ่าตัดไม่ใช่การรักษาให้โรคหายขาด แต่เป็นการแก้ไขโครงสร้างที่ผิดปกติเพื่อ "เปิดทางระบาย" ของไซนัสให้ดีขึ้น ช่วยให้หนองหรือของเหลวที่คั่งค้างสามารถระบายออกมาได้สะดวก และช่วยให้ยาเข้าไปทำความสะอาดและรักษาการอักเสบภายในได้ดีขึ้น
โรคไซนัสอักเสบเรื้อรัง (Chronic Rhinosinusitis) เป็นภาวะที่เยื่อบุในโพรงจมูกและไซนัสมีการอักเสบอย่างต่อเนื่อง ดังนั้นแม้จะผ่าตัดเปิดทางระบายแล้ว แต่หาก "ต้นเหตุของการอักเสบ" ยังคงอยู่ อาการก็สามารถกลับมาเป็นซ้ำได้เสมอ
สาเหตุหลักที่ทำให้อาการกลับมาเป็นซ้ำหลังผ่าตัด ได้แก่:
🔹 การอักเสบของเยื่อบุจมูกที่ยังไม่หายดี: สาเหตุสำคัญที่สุดคือ ภาวะการอักเสบพื้นฐาน ของเยื่อบุจมูกที่ยังคงอยู่ โดยเฉพาะในผู้ป่วยที่มี การอักเสบชนิดที่ 2 (Type 2 Inflammation) ซึ่งมักพบร่วมกับโรคภูมิแพ้ โรคหืด และติ่งเนื้อในโพรงจมูก (Nasal Polyps) การอักเสบชนิดนี้ทำให้เยื่อบุจมูกบวมและสร้างติ่งเนื้อขึ้นมาใหม่ได้ แม้จะเคยผ่าตัดไปแล้วก็ตาม
🔹 การดูแลตัวเองหลังผ่าตัด: การล้างจมูกด้วยยาสเตียรอยด์หลังผ่าตัดเป็นหัวใจสำคัญของการรักษา หากขาดการดูแลอย่างสม่ำเสมอ การอักเสบอาจกลับมาได้ง่าย
🔹 ปัจจัยกระตุ้นจากสิ่งแวดล้อมและโรคร่วม
🔹 โรคภูมิแพ้หรือโรคหืด: หากควบคุมอาการได้ไม่ดี จะกระตุ้นให้เยื่อบุจมูกอักเสบและบวมอยู่ตลอดเวลา
🔹 มลภาวะ: การสัมผัสฝุ่น PM 2.5, ควันบุหรี่, หรือสารเคมีต่างๆ อย่างต่อเนื่อง
🔹 การติดเชื้อซ้ำ: การเป็นหวัดหรือติดเชื้อไวรัส/แบคทีเรียครั้งใหม่ สามารถกระตุ้นให้ไซนัสอักเสบกำเริบได้
🔹 โครงสร้างที่อาจกลับมามีปัญหาอีกครั้ง: ในบางครั้งอาจเกิดพังผืดขึ้นหลังการผ่าตัด หรือติ่งเนื้อในโพรงจมูกสามารถงอกกลับขึ้นมาใหม่ ทำให้รูเปิดของไซนัสที่เคยขยายไว้กลับมาตีบแคบอีกครั้ง
จะป้องกันการกลับมาเป็นซ้ำได้อย่างไร?
การรักษาไซนัสอักเสบเรื้อรังคือ การดูแลระยะยาว การผ่าตัดเป็นเพียงก้าวหนึ่งในกระบวนการรักษา หรือ "รีเซ็ต" โรคเท่านั้น เพื่อให้ผลการรักษาดีที่สุดและลดโอกาสการเป็นซ้ำ ควรปฏิบัติดังนี้:
ใช้ยาสเตียรอยด์ผสมน้ำเกลือล้างจมูกอย่างต่อเนื่อง: ล้างวันละครั้งเพื่อควบคุมการอักเสบ มักจะสั่งอย่างน้อย 3-6 เดือน
ล้างจมูกด้วยน้ำเกลือเปล่าเป็นประจำ: เพื่อชะล้างสารก่อภูมิแพ้ สิ่งสกปรก และช่วยให้โพรงจมูกชุ่มชื้น
ควบคุมโรคร่วม: ดูแลรักษาโรคภูมิแพ้และโรคหืดอย่างสม่ำเสมอ
หลีกเลี่ยงปัจจัยกระตุ้น: งดสูบบุหรี่ และหลีกเลี่ยงสถานที่ที่มีฝุ่นควันหรือมลภาวะสูง
มาพบแพทย์ตามนัด: เพื่อติดตามอาการ ส่องกล้องตรวจดูโพรงจมูก และปรับการรักษาให้เหมาะสมอย่างต่อเนื่อง
สรุป: การกลับมาเป็นไซนัสอักเสบซ้ำหลังผ่าตัดไม่ได้หมายความว่าการผ่าตัดล้มเหลว แต่เป็นสัญญาณว่าภาวะการอักเสบพื้นฐานของโรคยังคงอยู่ การรักษาที่ได้ผลดีที่สุดคือการผ่าตัดเพื่อแก้ไขโครงสร้างร่วมกับการดูแลตัวเองอย่างสม่ำเสมอเพื่อควบคุมการอักเสบในระยะยาว
ผศ.นพ.วิรัช จิตสุทธิภากร